Pretenciozno i trivijalno

Autorskoj ambicioznosti svaka čast, no ono što opterećuje Nolanova novija djela uvijek je jasna sugestija da su posrijedi „posljednji“ filmovi, naslovi nakon kojih se u odabranom žanru ili o određenoj temi

više nema što reći niti išta važno i suvislo dodati

Kad je 2000. u svjetska kina stigla vrlo intrigantna, dramaturški inovativna i narativno složena psihološka triler-drama Memento, ostvarenje koje će uskoro osvojiti oskarovske nominacije za najbolji izvorni scenarij i montažu te za scenarij biti nagrađeno i na festivalu Sundance, u to vrijeme 32-godišnji scenarist i redatelj Christopher Nolan preko noći je stekao kultni status i postao miljenik ambicioznije publike i filmofila. Prilično zasluženo, jer svojim drugim filmom, realiziranim nakon hvaljenoga prvijenca Following iz 1998. koji u Hrvatskoj nikad nije distribuiran, Britanac Nolan afirmirao se kao iznimno svjež i darovit autor kojega pored tjeskobnih egzistencijalnih drama i složenih psiholoških stanja protagonista podjednako, a možda čak i više, zanima bavljenje filmskom formom, narativnom i logičkom kombinatorikom, tretmanom vremena unutar filmske priče, stilskim izražajnim sredstvima, odnosom stvarnosti i fikcije, fluidnim identitetima i još fluidnijim sjećanjima likova te davanje posvete njegovim filmofilskim uzorima.

Nolanov Vitez tame odiše ideološkim konzervativizmom

Prema priči Christopherova brata Jonathana Nolana kreiranom i „unatrag“ ispripovijedanom storijom o mladiću Lennyju, osobi zagonetna identiteta i naizgled jasne prošlosti koja boluje od neurološkog poremećaja nemogućnosti stvaranja novih sjećanja, protiv čega se bori snimanjem polaroid-fotografija te zapisivanjem bilješki na papiriće i vlastito tijelo, Nolan je definirao temeljne autorske preokupacije i obilježja svog rukopisa koja će postati lako prepoznatljiva u njegovim nadolazećim naslovima.

Protagonisti na rubu

Psihološka triler-drama Nesanica, prepravak uspješnog istoimenog norveškog trilera iz 1997, proširila je sliku o Nolanu kao o vrlo vještu i neosporno darovitu filmašu koji nerijetko robuje klišejima i koji formalnoj strani svojih djela i njihovim oblikovnim razinama nažalost daje znatnu prednost u odnosu na sadržajne, semantičke pa i logičke razine. Već iz njegova trećeg naslova postalo je jasno da je Nolan autor koji u tematska ishodišta filmova uvijek stavlja psihološke poremećaje netipičnih protagonista, od voajerizma u Following preko amnezije u Mementu do nesanice od koje pati losandželeski detektiv Will Dormer koji uz pomoć partnera Hapa i lokalne policajke Ellie Burr na Aljasci lovi psihopatskog ubojicu sedamnaestogodišnje djevojke. U igri mačke i miša među likovima koje tumače Al Pacino, Robin Williams i Hilary Swank, Nolan je oporu i naglašeno tjeskobnu egzistencijalnu priču izvornika pretvorio u odlično režiran te scenografski i ozračjem dojmljiv, no značenjski jednoslojan te u posljednjoj trećini i žanrovski konvencionalan psihološki triler. Kruto oživljavanje franšize o zakrabuljenom zaštitniku Gotham Cityja u filmu Batman: Početak, naglašeno stilizirana fantastična romantična krimi-drama Prestiž, intrigantan i uspio no ipak precijenjen nastavak sage o Batmanu u hitu Vitez tame, značenjski simplificirana i trivijalna fantastična psihološka egzistencijalna triler-drama Početak te naposljetku i recentni Vitez tame: Povratak Nolana su potvrdili kao autora koji, baveći se redovito podvojenim ličnostima s ozbiljnim psihičkim smetnjama te zaplete svojih djela garnirajući manje ili više izraženim elementima fantastike, ponajprije igra na kartu formalne ekvilibristike, vizualne zavodljivosti, redateljskih bravura i efektne oniričke ugođajnosti, dok se slojevitijim intimnim i egzistencijalnim dramama protagonista posvećuje razmjerno površno i na trivijalan način.

U svim filmovima Christopher Nolan afirmirao se kao autor kojeg pored tjeskobnih egzistencijalnih drama i složenih psiholoških stanja protagonista podjednako, a možda čak i više, zanima bavljenje narativnom i logičkom kombinatorikom, tretmanom vremena unutar filmske priče, stilskim izražajnim sredstvima, odnosom stvarnosti i fikcije, fluidnim identitetima i još fluidnijim sjećanjima likova te davanje posvete vlastitim filmofilskim uzorima. Nažalost, Nolan često robuje klišejima te formalnoj strani svojih djela i njihovim oblikovnim razinama daje znatnu prednost nad sadržajnim, semantičkim pa i značenjskim segmentima. U tematskim ishodištima njegovih filmova uvijek su psihološki poremećaji netipičnih likova, od voajerizma u Following i amnezije u Mementu, preko insomnije u Nesanici i shizofrenije u Prestižu do također shizofrenijom obilježena Batmana i dubokim slojevima podsvijesti progonjena protagonista Početka.

Likovi iz tame

Autorskoj ambicioznosti svaka čast, no ono što opterećuje Nolanova novija djela uvijek je jasna sugestija da su posrijedi „posljednji“ odnosno krajnji filmovi, naslovi nakon kojih se u odabranom (pod)žanru ili o određenoj temi više nema što reći niti išta važno i suvislo dodati. Umjetnička pretencioznost i pompoznost izbijaju i iz gotovo svakoga kadra novog Viteza tame, podcrtane su kao i u Početku monumentalnom glazbom Hansa Zimmera i sugestivno atmosferičnom fotografijom Wallyja Pfistera, baš kao i tragikomično „ozbiljnim“ i smrknutim glumačkim nastupima te karakternim i semantičkim banalnostima, a Nolan se sa samim sobom natječe u voluminoznosti scenografije, specijalnih efekata i prizora razaranja. Sukladno stripovima na koje se naslanja, a među kojima je i Povratak mračnog viteza Franka Millera, Nolan uz scenarističku suradnju svog brata Jonathana i suautora priče Davida S. Goyera Batmana potpuno oslobađa njegova superherojskog habitusa i svodi na ljudsku mjeru, na dimenziju običnog i vrlo ranjiva čovjeka kojem nadmoć u borbi osiguravaju sofisticirani gadgeti i ubojita napredna oružja kreirana u tajnim laboratorijima. Premda takva humanizacija Batmana ljubiteljima superherojskih stripova može biti i odbojna, baš kao što može biti antipatično i poistovjećivanje Gothama s New Yorkom ili pak dominantno svođenje akcije na prizore tučnjave, ona je prilično razumljiva i glede Nolanovih autorskih tendencija i glede činjenice da se on u svim nastavcima trilogije upadljivo odmiče od konvencionalnoga Batmanova lika. Nolan kao da ne voli Batmana i kao da od njega stalno bježi, a u prilog tomu govore i njegove riječi da je sit ovog lika, da ga on više ne zanima i da se njime ne želi opet baviti.

Najdvojbeniji aspekt zaključnoga nastavka priče o Batmanu svakako je onaj ideoloÜki. U biti značenjska se razina filma mo×e svesti na to da tajkun umjereno desnog usmjerenja Bruce Wayne, a koji je desno usmjeren u smislu u kojem je osamljeni djelitelj pravde Prljavi Harry u filmu Dona Siegela funkcionirao kao desničarska ikona i prema Pauline Kael čak i faÜist, kapitalizam i Ameriku spaÜava od ekstremnoga ljevičarskog terorista Banea. Ako Banea u kontekstu aktualnih socijalno-klasnih sukoba shvatimo kao simbol pokreta Occupy Wall Street, on s početnim udarom na burzu i financijski sektor općenito joÜ i mo×e računati na simpatije gothamske javnosti i gledatelja filma. No kad odmah počne bezrazlo×no ubijati čak i svoje suradnike te kad udari na Super Bowl odnosno na neku sličnu jasno asocijativnu sportsku manifestaciju kao simbol Amerike i americane, autori jasno daju do znanja da je stvarno ili navodno ljevičarstvo psihopata Banea apsolutno neprihvatljivo.