Između teorija i prakse

Između teorija i prakse

U Zagrebu je u lipnju ove godine u prostorijama Društva arhitekata Zagreba promovirana knjiga Ivana Jurasa, profesora Arhitektonskog fakulteta, Arhitektura između verbalnog i vizualnog.

Autor knjige, kako i naslov najavljuje, upozorava na različitost struktura verbalnog i vizualnog jezika te nemogućnosti neposredna prijenosa figura i značenja iz jednog sustava u drugi. Knjiga se, kako je slikovito rekao Marcel Bačić, bavi »odnosom simultane slike i sukcesivnih riječi«, da bi se osporila nametnuta kritika arhitektonske moći suđenja. Složenošću radnog pamćenja koje ima odvojene kodove za lingvističke od vizualno-spacijalnih informacija, autor, s jedne strane, ne osporava sponu verbalnog-vizualnog, ali s druge strane ipak pridaje prednost vizualnom, koje nalazi i u Foucaultovu nevoljkom priznanju: »Riječi ne mogu biti fasada misli.«

Pozivajući se na Wittgensteina, Macha, Žmegača, Calvina i druge autore priziva stari retorički problem »sindrom neizrecivosti«, koji neki autori nazivaju tek »poteškoćama u komunikaciji« (I. Rogić). Zato je srž teme knjige složena pozicija arhitekture između kritičke verbalne prosudbe i vizualno predstavljena projekta kuće jednog arhitekta. Upravo u tom odnosu autor lomi tekst knjige na dva dijela. U prvom dijelu razglaba o stalnim arhitektonskim temama, a u drugom sve te postavke stavlja u obranu arhitektonskoga djela Otta Wagnera. To je bio i povod knjizi, jer je međunarodnim kongresom s temom Otto Wagner and Genesis of Europian Modernism, održanim u organizaciji Getty Centera, (Santa Monica, SAD) 1988, osporena »vrijednost vizualno zavodljivih aspekata Wagnerovih kreacija«, a autori su se više trebali koncentrirati na »socijalne, intelektualne i artističke okvire« u kojima je Wagner stvarao.

Time se ne otvara, primarno, odnos verbalno-vizualno, nego se kriomice nudi/otvara odnos između kontemplacije (Oscar Wilde) i imaginacije (Charles Baudelaire) u stvaralačkom postupku. Riječi su snažnije i sugestivnije nego materijal slikara i kipara, pa je teže o nekoj stvari raspravljati nego napraviti je (Wilde). Iako je Jonathan Mayne u predgovoru reprinta knjige The Painter of Modern Life and Other Essays ukazao na Baudelaireovo suprotstavljanje »glorifikaciji kulta slike« (Mon coeur mis ŕ nu) ipak je Baudelaire zazirao od hladnog knjiškog znanja, koje se može nadići samo imaginacijom i intuicijom. Sada više nema smetnji u uspostavljanju novoga odnosa Baudelaire – Gropius (Sinteza u arhitekturi, Ravnoteža doživljaja i knjiškog znanja, str. 55).

Knjiško znanje samo otvara lažnu dvojbu: mogu li teorijske teme tumačiti arhitekti s projektantskim iskustvom ili arhitekti (i povjesničari umjetnosti) bez projektanskog iskustva – thinking architects, za koje bi oni prvi valjda, bili nonthinking architects!?

S takvim stajalištem Juras s pravom osporava neke tvrdnje Gadamera i Batschmanna oko igre zavođenja i snage retorike kao unutrašnje mogućnosti verbalnoga jezičnog poretka, ali i prihvaća one Jasne Galjer, Marine Baričević i Darka Glavana, a posebno Zdravka Zime (Walter Benjamina) i Ranka Marinkovića (odvajanje kritike od komentara) kao neke vrste priznanja: »Ima nešto stidno u pisanju« (Nevesele oči klauna, str. 163).

Juras u strastvenu zagovaranju prednosti vizualnoga predloška prema onom verbalnom, tobože, upada u neku vrstu paradoksa, jer se koristi onim što istodobno osporava i pored esejističkoga načina pisanja s oksimoronskom pričuvom. Knjiga je trebala, valjda, imati formu stripa, a mogući tekst upisan u prepoznatljive mjehuriće sugovornika. Bez obzira na moguće nedostatke, knjiga svjedoči o razmišljanjima zrela autora-projektanta, ne samo o unutrašnjoj naravi projektantskoga postupka nego o biti i smislu arhitekture kao vrhunske kreacije ljudskog uma.

Bojan Krvavica