Enigma slike

Enigma slike

Za autora vrlo važnu ulogu ima, kao svojevrstan lajtmotiv koji se provlači svim poglavljima, složen odnos slike i teksta, odnosno znaka i značenja. Stalno upućujući na njihovu slojevitu međuigru u razumijevanju, odnosno tumačenju slike, tekstovi u ovoj knjizi upućuju i na same sebe, bivajući podjednako tekstovi o fotografskim slikama koliko i tekstovi o tekstovima o fotografskim slikama, odnosno o sebi samima

Već pozamašnoj domaćoj biblioteci posvećenoj fotografiji odnedavno se pridružila još jedna knjiga: U fokusu. Ogledi o hrvatskoj fotografiji Želimira Koščevića. Autor bogata opusa, s dugogodišnjim stažem u pisanju o fotografiji i vrijednim objavljenim knjigama iz tog područja iza sebe (Fotografska slika, Školska knjiga, 2000), u novoj si je knjizi zasluženo priuštio nešto drukčiji pristup toj, u posljednje vrijeme prilično raširenoj temi unutar svijeta umjetnosti. Možda ga je baš ta hiperprodukcija tekstova o fotografskim slikama, obilje interpretativnih mogućnosti koje oni demonstriraju, ponukala da se temom pozabavi na način hermeneutičkog otvorenoga projekta, bez pretenzija na znanstvenu isključivost i objektivnost. Knjiga U fokusu u nekoj je mjeri kompendij različitih pristupa pisanju o fotografskoj slici, pravi »postmoderni raj sa svecima« (kako sam autor duhovito tvrdi u uvodnom tekstu), u kojem autor teksta obigrava oko fotografija o kojima piše kao »mačak oko vruće kaše« (opet citat sama autora), koristeći se čas jednim čas drugim interpretativnim modelom, kombinirajući ih ili razlažući, po potrebi i po vlastitoj procjeni. Takav slobodan pristup raspoloživim teorijama i njihovu kombiniranju, umjesto slijepa, idolatrijskog slijeđenja, tipično je postmodernistički, i čini štivo knjige ležernim, gotovo razigranim, ali istovremeno i zahtjevnim, u smislu poznavanja teorijskih postavki na koje se autor poziva i čijim se pojmovnim aparatom služi (poglavito semiotike fotografske slike i njezinih brojnih interpretatora i sljedbenika, od Peircea nadalje). U tom kontekstu za autora vrlo važnu ulogu ima, kao svojevrstan lajtmotiv koji se provlači svim poglavljima, složen odnos slike i teksta, odnosno znaka i značenja. Stalno upućujući na njihovu slojevitu međuigru u razumijevanju, odnosno tumačenju slike, tekstovi u ovoj knjizi upućuju i na same sebe, bivajući podjednako tekstovi o fotografskim slikama koliko i tekstovi o tekstovima o fotografskim slikama, odnosno o sebi samima. Taj moment autoreferencijalnosti, svijesti o vlastitoj uvjetovanosti (izabranim) horizontom razumijevanja odjek je hermeneutičke metode koju sam autor navodi u uvodnom tekstu kao svjesno izabran model. Unutar samozadana, maksimalno proširena okvira vizualne kulture unutar koje razmatra fotografske slike, svoje su mjesto u knjizi o fotografskoj slici i njezinu tumačenju našli podjednako reprezentativan studijski portret Ivana Kukuljevića Sakcinskog iz 1856, fotografske studije akta Bele Čikoša Sesije iz 1900. (nastale kao priprema za njegove umjetničke slike), novinska fotografija eksplozije njemačkoga cepelina objavljena na naslovnici zagrebačkih »Novosti« 1937, fotografije Nepoznatih prolaznika Brace Dimitrijevića iz 1971, fotografski dnevnik Petra Dabca Lieber Pero iz 1989, sve do fotografije sama autora snimljene za potrebe izdavanja prometne dozvole. Raspon je velik, fotografska slika koja se u počecima borila za umjetnički status danas je u kontekstu vizualne kulture postala ne samo umjetnost, ne samo dokument, nego i instrument moći, oruđe manipulacije, uvjeravanja (i zavaravanja), simptom društvenih procesa, medij društvene kritike... Sve te njezine mnogostruke uloge razvidne su u tekstovima u ovoj knjizi, ali u svima njima, kroza sve te njezine funkcije i uloge, moći i nemoći, prosijava ona temeljna, nikad do kraja dokučiva, do kraja razrješiva enigma fotografske slike na presjeku, da se poslužimo terminima kojima se sam autor u knjizi često koristi, indeksa, ikone i simbola, slike koja je istodobno posljedica zbilje (njezina zakonima optike potaknuta svjetlosna bilješka), njezin vizualni analogon i njezin simbol. U napetu prostoru između njih odigrava se sva čar medija, krije tajna njegova nepresušna nadahnuća i zavodljivosti. I razlog zašto je o fotografskim slikama tako zanimljivo pisati — i čitati.

Maša Štrbac