Britanski psiho

Gangster no. 1, red. Paul McGuigan

Pronicava karakterološka studija izmjenične flash-back/flash-forward strukture kasnih šezdesetih godina i suvremena doba; pri čemu mlađu verziju lika neimenovana gangstera tumači ponajbolji mladi glumac Velike Britanije — Paul Bettany (a čiji kapacitet ovdje izvrsno dolazi do izražaja), a stariju kultni Malcom McDowell. Već samom njegovom nazočnošću ovaj izniman torture-show evocira Paklenu naranču, a uz zasade i brojnih drugih mafijaških ekspozea, svakako i psihotični svijet Breta Eastona Ellisa, te bi se lako mogao preimenovati i u Britanskog psiha.

Naime u centar svog interesa postavivši poremećena sociopata izrazite krize identiteta, tašto, zavidno, gotovo mehaničko čudovište bez emocija — mrgodna egzekutora opsjednuta lažnim zamkama moći, McGuigan prije svega nudi portret moralne praznine, iako se ne ustručava ujedno istražiti i dubine njegove degradacije. No katkad bezdušnost glavnog lika i čitav projekt gura preko ruba, otuđujući nas od premise i karaktera, te postaje intelektualna meditacija hotimičnog zla i moralnosti(?!) nasilja, ne prezentirajući lik kao ljudsko biće (osim u sceni krvava ubojstva rivalnog gangstera, snimane iz žrtvine perspektive s očiglednim MTV-jevskim naslijeđem ručne, zamućene, vrtložne, spotičuće i razdražujuće filtrirane kamere).

Falična ikonografija i diskutabilna homoerotična fascinacija Gangstera svojim šefom Freddiejem Maysom (izvrstan David Thewlis, ovdje nažalost nedovoljno iskorišten lik), utjelovljena u fetišiziranju odjeće i nakita, ali i doslovnom zurenju; a naročito u želji da bude ne poput Freddieja, već on sam — korespondira s Minghellinim Ripleyem.

Paul Bettany pritom briljira u najdoslovnijem smislu. Opaka prijetnja koju emanira gotovo je nepodnošljiva. Vizualni kontrast lišenosti ikakvih moralnih zasada koje vrebaju iza anđelike fasade ledena, tupa, bešćutna pogleda — neprobavljiv je i istinski jeziv. Inteligentna uporaba kamere dodatno akcentuira vučje oči i mršavo anksiozno tijelo, a u toj korijenskoj zloći nema ničeg otrcanog ili predvidivog.

McDowell preuzima u prologu i prolongiranu epilogu, iščitavajući lik kroz histerični hiperbolični cinizam potkrijepljen spoznajom da ima sve što je želio a još uvijek nema ništa. To je najočitije kroz zapravo nepotrebnu off-naraciju (iako su McDowellova boja glasa i specifična intonacija razlozi pro) koja umanjuje i vrijeđa Bettanyja implicirajući njegovu decentnu mimiku u gotovo nijemoj roli kao manje snažnu. Jer Gangster no. 1 toliko je intenzivan i neobičan ostvaraj da je mogao egzistirati čak i bez drugog čina, samo s intrigantnim glumačkim izvedbama, slojevitim likovima i ponekim uistinu nezaboravnim scenama.

Ironična uporaba evergrina pri najdegutantnijim sekvencama također je direktan tribute Američkom psihu i Paklenoj naranči, iako ga se može promatrati i kao divlju dekonstrukciju klasičnog britanskoga gangsterskog žanra, te iako povremeno upada u nemarne lapsuse klišeja te biva ponešto teatralan (ne samo u terminima statičnosti uprizorenja važnijih zbivanja u otmjenu Maysovu a kasnije i Gangsterovom rezidencijalnom stanu, koji simbolizira i očitu stagnaciju lika; već i u shematskoj maniri u kojoj završne scene zatvaraju dramu finalnom konfrontacijom dva lika), još je uvijek riječ o iznimno dojmljivu djelu vizionarske snage; oštroumne kombinacije crnog humora i nesmiljenog nasilja.

Katarina Marić