Brujanje glasova i fino tkanje

Brujanje glasova i fino tkanje

Miško Šuvaković: Paragrami tela/figure, CENPI, Beograd, 2001.

Čini se da domaćoj stručnoj javnosti ne treba posebno predstavljati autora ove knjige; ta samorazumljivost polazi od pretpostavke kako je Miško Šuvaković jedan od poznatijih, a u svakom slučaju cjenjenijih figura na teorijskoj sceni, odnosno — parafrazirajući Sloterdijka — mislilac na sceni, ali i mislilac scene. Vrijednost ove obimne knjige (430 str.) ne proizlazi samo iz, kako se to kod nas kolokvijalno kaže, interdisciplinarnosti, ili pak činjenice da je riječ o zasad jedinom studioznom pokušaju mapiranja strategija i taktika postmodernog performansa, teatra, glazbe i filma, već se njena izvorna (a time i unikatna) vrijednost očitava u iznimnoj teorijskoj performativnosti. To ukratko znači da se ovdje ne radi o klasičnoj monografiji koja taksativno nabraja najznačajnija imena postmoderne umjetnosti uz njihovu problemsku razradu s odgovarajućim pojmovnikom i definicijama, nego je riječ o teorijskoj polifoniji, mnogoglasju diskursâ tijela umjetnosti, brujanju glasova koji u ovoj fragmentarnoj i heterogenoj knjizi nude tek obrise postmodernog teatra, vrše dekonstrukciju scenskog teksta, poststrukturalistički analiziraju operu, ples, film, tehnoumjetnost... Dakle iznimno značajnim držim Šuvakovićevo inzistiranje na eksplicitnoj performativnosti teorije, odnosno njenoj tjelesnosti. Paradigmatski je primjer teatralizacija filozofije koja traje od Nietzschea do danas, a ima neizmjerne posljedice u umjetnosti i filozofiji: od Marxa do Johna Cagea, od Sloterdijka do Marine Abramović, itd. Prema tome, čitatelj koji se odluči makar prelistati Paragrame tijela/figure suočava se — umjesto s autorovim rukopisom — s nepreglednim mnoštvom glasova koji stvaraju buku, ali proizvode fino tkanje teksta u kojem je moguće naći: a) estetiku postmodernog teatra, b) teorijski i historijski uvod u dramski tekst, c) filozofsko i psihoanalitičko prisvajanje opere i suvremene glazbe, d) problematiziranje položaja tijela u filozofskoj teoriji i plesnoj praksi, te e) rasprave o tehnoestetici i tehnoumjetnosti.

Teorija kao zavodljivi okvir

Nakon svega navedenog, razumljivo je da se radi o knjizi čiju publiku neće sačinjavati konzumenti dnevno-političkih kolumni ili pak festivalske literature koju kod nas (performativno) promoviraju raznovrsni putujući cirkusi. No, isto tako, zapanjujuće brujanje glasova moglo bi obeshrabriti i čitatelja vičnog recentnim teorijskim raspravama. Šuvaković se obraća prije svega čitateljima koji su već upoznati s terminologijskim omeđenjem postmoderne i njoj pripadajućih fenomena, no isto su tako sposobni u tekstu prepoznati one demarkacijske linije koje neprimjetne prijelaze između filozofije, opere i teatra čine mogućima, štoviše nužnima. Toliko spominjana i već otrcana fraza »interdisciplinarni pristup« kod Šuvakovića nije tek signum autorove erudicije ili želje za zbunjivanjem odnosno obeshrabrivanjem čitatelja, nego je to jedini legitimni način kojim se teorija danas može baviti suvremenim strujanjima u kazalištu. Teorija na djelu ovdje zapravo znači: teoriju koristiti kao kritički i zavodljivi okvir, tj. pokretačku mašinu vrijednosti i interpretacija kojom se provocira, mijenja i dekonstruira trenutno stanje suvremenih performativnih umjetnosti (kazališta, opere, plesa, performansa, filma...). Ovakvo pokretanje »strojeva interpretacije« kao svojevrsnog teorijskog pogona, prema autorovim riječima ima vrlo jasnu namjeru: u teatar uvesti teoriju i pokazati kako se teorijski glasovi strukturiraju i de-strukturiraju u prostorima teatarskog tijela, te u konačnici ukazati na neka temeljna teorijska učenja o modernom i postmodernom teatru u cjelini.

Konačno: korisna knjiga!

Shodno tome, ovakva rasprava — unatoč tome što se čini heavy-weight filozofiranjem — zapravo se pokazuje mnogostruko aktualnom. Heterogena teorijska grananja kojima se autor služi u analizi (primjerice semiotika, psihoanaliza, dekonstrukcija) nisu tek dokono čavrljanje ili isprazno teoretiziranje, već je riječ o modelima pomoću kojih (ili: preko kojih) se lako može ispisati politička ili kulturološka studija o vremenu u kojem živimo. Najjednostavnije rečeno, teatar, ples, performans ili glazba danas, na početku 21. stoljeća nisu nešto što je po sebi razumljivo, već oni mogu postojati tek kroz artificijelne teorijske modele koji se kroz njih nužno prelamaju. Aktualnost ove knjige sastoji se upravo u tome što analiza tih teorijskih konstrukcija istodobno nudi i prakseološki obrat, naime povratnu reakciju koja teži postići promjene i u teatarskom činu, odnosno političkim, ideološkim ili estetskim učincima koji on postiže. Šuvakovićeva je knjiga uistinu ekstatično djelo kojeg bi beziznimno trebali pročitati svi oni koji se ozbiljnije bave performativnim umjetnostima, kao i oni koji žele steći uvid u suvremena strujanja/brujanja teorijskih glasova.

Tonči Valentić