Čovjek koji nije bio tamo

The Man who wasn't there, red. Joel Coen

Lakonski film-noir, vrijedan nasljednik noirovske tradicije, čak i kad dekonstruira dramatsku tenziju svojstvenu žanru i kad bi ga se terminološki prije moglo svrstati u post- ili neo-noirovsku produkciju. Priziva sjećanja na Hitchcocka i Charlesa Laughtona (naročito Shadow of doubt ili Night of the Hunter), s aluzivnim referencama na stare zaplete i teme filmova iz četrdesetih (poput onih Alana Ladda), dok sam glavni lik asocira na nezaboravne Bogeyeve detektivske izvedbe, baš kao što i daje direktan omaž furioznim stiliziranim romanima Jima Thompsona, pisanima u prvom licu (Killer inside me, Nowhere Man — čiji naslov asocira na ovaj filmski, jer je prvotna produkcijska zamisao naslova bila The Barber project), ili kultnog James M. Caina (Poštar uvijek zvoni dva puta). No iako mu nedostaju brzina i intenzitet tradicionalnih krimića, Čovjek koji nije bio tamo iznosi briljantnu oštroumnu ljudsku psihologizaciju kroz zabavne karakterizacije — od najsporednijih glumaca do naslovnog karaktera — što produbljuje emotivni registar. Naročito se to odnosi na hiper-ekspresivnog Jona Polita, u ulozi brbljavog Creighton Tollivera, ulagača u »posao budućnosti« — kemijsko čišćenje, te mladu, iznimno talentiranu Scarlet Johansson kao Birdy.

Ova priča o dobrom brici Edu Craneu (Billy Bob Thornton) koji postaje pohlepan a potom i ubojica, nalik je ranosrednjovjekovnoj legendi o Ivanu Zlatoustom, koji je, nadmudrujući se s Bogom, nesvjesno od sveca-pustinjaka, počinjavši sve teže i teže grijehe, postao i okrutan gramzivi oskvrnjivač i krvnik.

Izazvavši tako lanac događaja, Crane, koji je i dotad kroz život prolazio nezamijećen i živio ga besadržajno i neispunjeno, začudno mirno i flegmatično, s rezignacijom, otupjelo promatra sudbinu. Taj frustrirajuće pasivan protagonist, u poraženoj, ranjenoj, melankoličnoj izvedbi Billyja Bob Thorntona, jedva da se snalazi u malenom anonimnom gradiću kasnih četrdesetih, u doba post-ratne američke kulture i svjetonazora.

Zajedljiv, klaustrofobičan, spor, povremeno tužnjikav, no i veličajno uobličen film, savršen u kompoziciji i režiji (baš kao i u fotografiji i u nadmoćnim glumačkim izvedbama — ne zaboravimo spomenuti Tonyja Shalhouba te solidne Frances McDormand i Jamesa Gandolfinija), sofisticirani je poetični krimić, zakučaste chiaro-scurne mizanscene sa sjajnim opservacijama o američkom načinu života, ali i milosti, spasenju i otkupljenju.

Katarina Marić