Arhitektura moći i visoke tehnologije

Arhitektura moci i visoke tehnologije

Arhitektonske avanture u Parizu — umjetnost unutar pravila, Pavillon de l'Arsenal, Pariz, izložba otvorena do 30. rujna

Rijetko ćemo doživjeti da, po povratku iz Pariza, slušamo nečiju fascinaciju arhitektonski važnim urbanim ostvarenjima pariške suvremene arhitekutre ili da se osobno nađemo u poziciji oduševljena tumača o recentno izgrađenim pariškim projektima. Morat ćemo preživjeti tuđe i/li vlastite traktate o Louvreu, Muzeju d' Orsay, Centru Pompidou ili Monetovim Lopočima, a razgovor o arhitekturi najčešće će se svesti na činjenicu da je Le Corbusier »nešto gradio po Parizu« ili obvezno divljenje Eiffelovu tornju. S obzirom da Parižani (ostanimo u lokalnim okvirima grada) iznimnu pažnju poklanjaju suvremenoj arhitekturi, prateći sve što se zbiva u Parizu s nama nezamislivim interesom, smatrajući neke svoje najvažnije arhitekte malim božanstvima (Christian de Portzamparc — na vrhu arhitektonskog Olimpa, Phillipe Gazeau, Jean Nouvel, Dominique Perrault, Fédéric Borel, Renzo Piano, itd.), logično je za pretpostaviti da u Parizu postoji mjesto posvećeno suvremenoj arhitekturi koje bi se moralo nalaziti u našoj memoriji pri posjetu Parizu.

Reprezentativni stil

Pavillon de l'Arsenal pariški je izložbeni prostor namijenjen urbanizmu i arhitekturi grada, u kojem se osim permanentnog postava Pariz — grad i njegovi projekti, nekoliko puta godišnje priređuju izložbe vezane uz recentno projektirane ili već izgrađene urbanističke i arhitektonske teme i zadatke. Sadašnja izložba Arhitektonske avanture u Parizu — umjetnost unutar pravila (do 30. rujna) bavi se temom urbanističko-arhitektonskog stvaranja u usko pariškom kontekstu, problemski obrađujući osamnaest realiziranih projekata u posljednjih deset godina. Riječ je o selekciji, za Parižane amblematskih, projekata arhitektonske produkcije, koji svjedoče o kontinuitetu arhitektonske avanture u Parizu devedesetih godina. Naime, Pariz je sredinom sedamdesetih godina postao mjesto realizacije zahtjevne grupe projekata, poznate pod nazivom Les Grands Traveaux (Veliki radovi; radovi velikih razmjera), što ih je potaknuo tadašnji francuski predsjednik Georges Pompidou i, poslije, Françoise Mitterand, s namjerom obogaćenja umjetničkih, kulturnih i znanstvenih sadržaja Pariza. Od tada se pariška arhitektura često identificira s reprezentativnim arhitektonskim stilom gradnje, izrazito naglašene komponente visoko tehnološki građenih objekata (high-tech arhitektura). To je bio vidljivi rezultat jasne odluke vlade da potiče određeni stil gradnje, ali ne samo kao izraz industrijske, financijske i kulturne moći i dominacije francuske države i grada Pariza; enormne svote novca slijevaju se u posljednja dva desetljeća iz fondova države i vlade u arhitektonsko-urbanističke projekte Pariza. Danas se ta praksa nastavlja i u projektima manjeg i malog formata, koji su gotovo redovito interpolacije (stambene zgrade državnih službenika) u gusto i heterogeno gradsko tkivo ili slobodnostojeći objekti većih i velikih dimenzija.

Iscrpno elaboriranje

Način na koji je izloženo osamnaest projekata nedvosmisleno pokazuje da su arhitekti i urbanisti u poziciji (bez obzira na zaleđe države i vlade) trajnoga iscrpnog elaboriranja i dokazivanja opravdanosti određenoga projekta pariškim građanima, koji prate njihov rad sa zadivljujućom ozbiljnošću, kritičnošću, ali gotovo i nekom vrsti dječje znatiželje, radosti i oduševljenja. Svaki projekt predstavljen je fotografijama formata A4, A6 ili AO, u linearnom razvojnom slijedu od prvih idejnih skica, kompletno fotokopiranih (smanjenih) nacrta, originalnih maketa, fotografija procesa gradnje, do današnje situacije uklopljenosti u okolni prostor. Nadalje, specijalno za potrebe ove izložbe snimljeno je dvadeset i šest videointervjua arhitekata, urbanista, građevinara i pravnika (iz pariškog Zavoda za urbanizam), koji imaju tešku zadaću objašnjavanja i branjenja vizije određenog projekta te svojih stajališta o izgradnji Pariza općenito, a ujedno se na videozapisu lijepo vidi da li su iskreni ili »muljaju« i bacaju pijesak u oči poštenom građanstvu (čitaj: poreznim obveznicima). U takvoj (mikro)klimi suvremena arhitektura teško da može podbaciti, niti postoji mogućnost da opći interes bude zanemaren ili nadvladan bilo čijim privatnim razlozima.

Stroga pravila

Iznad svih kreativno-umjetničkih sloboda i financijske neopterećenosti koje osjeća francuski arhitekt kada sjeda za svoju crtaču dasku/kompjutor, postoje stroga pravila (kodeks) arhitektonsko-urbanističke struke koja su postavili Udruženje arhitekata građevina Francuske (ABF), Pariški atelijer za urbanizam (APUR), Plan uporabe zemljišta grada Pariza i regije Île-de-France (POS), institucije Arhitekata sigurnosti (ispituju projekte u pogledu zaštite od požara, panike, odnosno kontrole zgrada u stanju opasnosti) te posebno važne Institucije arhitekata-promatrača. To tijelo arhitekata, službenika pariške administracije, jedinstveno je u Francuskoj, a osigurava strogo poštivanje urbanističkih pravila određenih Planom uporabe zemljišta (POS), pravilima uređenja područja (RAZ), zonâ dogovorenih za uređenje (ZAC) te planovima zaštite i vrednovanja (PSMV), kao i normi principa arhitektonske kvalitete interpolacija u urbani krajolik. Arhitekti-promatrači povlašteniji su od svih arhitekata koji projektiraju na području Pariza (a s obzirom na visoku razinu kvalitete suvremene arhitekture u Parizu čini se da intervencije i zeleni šuštavi papirići na njih ne ostavljaju dojam). Možda je korisno spomenuti i uvriježeni običaj javnih anketa pri dodjeli zemljišta za određeni projekt, kao jednu od međuetapa u fazi realizacije projekta, s time da se u Parizu javno mnijenje (i lokalna zajednica neke četvrti) više slušaju nego u nas. Možda pisac ovih redaka pretjeruje, ali teško ćete se namučiti da u pariškom urbanom tkivu nađete lošu ili jezivu interpolaciju (ili slobodnostojeći objekt). Postoje interpolacije (objekti) za koje možemo reći da su »manje uspjele« ili »nisu najsretnije« ili su namjerno rađene prema načelu kontrasta s okolnim objektima (neki tu ubrajaju Centre Pompidou), ali neće vam se dogoditi da stojite kao ukopani petnaest minuta pred nekom zgradom od nevjerice vlastitim očima, što kao nerijetko iskustvo poznaju primjerice Zagrepčani.

Fascinacija tehnologijom

U projektima na izložbi Arhitektonske avanture u Parizu — umjetnost unutar pravila nisu obuhvaćeni Institut du Monde Arabe arhitekta Jeana Nouvela (1987), zgrada Opere Bastille Carlosa Otta (1989), Piramida i projekt proširenja Louvrea I. M. Peia (1993) ili zgrada nove Nacionalne biblioteke Dominiquea Perraulta (1990-1997), jer se navedeni objekti u Parizu već smatraju općim mjestima suvremene arhitekture, nego su pokazani neki projekti manjih dimenzija, ne tako razvikani, koji su od većeg (internog) značenja za Parižane i parišku svakodnevicu. I dalje je u svih istaknutih pariških arhitekata snažna fascinacija visokom tehnologijom kao izvorom estetski primijenjene inspiracije: zgrade otmjenih proporcija s čelično-staklenim rasterima fasadâ kompleksnih tehnologija gradnje dominiraju Parizom, manje ili više radikalno iskačući iz urbanog okruženja (Hôtel Industriel D. Perraulta iz 1990, zgrada Fundacije Cartier Jeana Nouvela iz 1993).

Neke interpolacije i aneksi (prigradnje) izgrađene su u manjem mjerilu i djeluju intimnije, poput Europske kuće fotografije Liona i Levitta iz 1996, poslovne zgrade u Rue Falguiére du Besseta i Dominique Lyon iz 1990, ekstenzije zgrade na Trgu Igora Stravinskog arhitekta Renza Piana iz 1989. ili stambene zgrade Pošte Phillipea Gazeaua iz 1993. Vidljiva je tendencija projektiranja zgrada čiji je prostor sposoban prihvatiti različite, često suprotstavljene, aktivnosti i namjene pa se umjesto dosadašnjega termina funkcionalnog prostora polako počinje pojavljivati pojam inteligentne arhitekture ili, kada je riječ o stambenoj arhitekturi, inteligentnog prostora, čija se prostorna namjena po potrebi može mijenjati (teoretičar F. A. Cerver).

Zajedničko je obilježje te arhitekture da je osmišljena tako da određenoj zoni Pariza unutar koje se nalazi redovito daje novi identitet i vizuru urbanog okoliša, transformirajući se u nove točke orijentacije u tom dijelu grada (danju po zanimljivom volumenu, noću po svjetlopropusnoj opni fasade). S obzirom na način kako Parižani prihvaćaju te poticajne objekte s mnoštvom dinamičnih vizura fasadnih ploha i nejednako visinski raspoređenih volumena, Pariz će i dalje ostati jedno od vodećih središta suvremene arhitekture, iako danas više nije prvi u ostalim granama suvremene umjetnosti.

Iva Körbler